Wstęp

Przez ostatnich kilka tysięcy lat toczono wojny, posługując się bronią. Nie zmieniała się ona przez całe epoki. Na przykład gładkolufowe muszkiety z zamkiem skałkowym stanowiły podstawowy oręż piechoty przez ponad 100 lat. Gdy na początku XIX wieku ich miejsce zajęły gładkolufowe muszkiety z zamkiem kapiszonowym, żołnierze dostali do rąk broń znacznie bardziej niezawodną, nie musieli jednak zmieniać taktyki walki. Nieco później otrzymali broń z zamkiem kapiszonowym i gwintowaną lufą. Broń ta wyglądała prawie tak samo jak poprzednia – miała identyczny zamek i nadal była ładowana odprzodowo. Niemal jedyną różnicę stanowił gwint wewnątrz lufy. Dowódcy nie widzieli więc powodu, by wprowadzać jakiekolwiek modyfikacje w taktyce. Dlatego właśnie wojna secesyjna była najbardziej krwawą z wojen w historii Stanów Zjednoczonych.
Większość typów broni, której pojawienie się zmienia oblicze wojny, w końcu wędruje do lamusa. Nowy sprzęt może spowodować kolejne zmiany w sposobie prowadzenia wojen – lub nie zmienić nic. Strzelby ładowane odprzodowo zostały wkrótce zastąpione jednostrzałową bronią odtylcową, a ta z kolei – bronią powtarzalną. Dzięki strzelbom odtylcowym znacznie łatwiej było prowadzić ogień z ukrycia, piechota przeciwnika musiała więc poruszać się szybciej i mniejszymi oddziałami. Była to zmiana o zasadniczym znaczeniu. Gdy broń powtarzalna zajęła miejsce broni jednostrzałowej, żołnierze nadal mogli strzelać z ukrycia, robili to jednak znacznie szybciej. Oznaczało to, że piechota przeciwnika powinna przemieszczać się jeszcze szybciej i jeszcze mniejszymi oddziałami. Wojska biorące udział w II wojnie burskiej i wojnie rosyjsko-japońskiej doświadczyły tej zmiany na własnej skórze, lecz większość europejskich dowódców na początku I wojny światowej nie wyciągnęła żadnych wniosków z lekcji, jaką była wojna secesyjna. W Wielkiej Wojnie użyto po raz pierwszy na dużą skalę karabinów maszynowych jako broni o ogromnym znaczeniu. Wynalazek Hirama Maxima spowodował konieczność wprowadzenia radykalnych zmian w taktyce. Karabin maszynowy znajduje zastosowanie także na współczesnym polu bitwy, jednak w związku z pojawieniem się czołgów, nie odgrywa już roli decydującej. Broń pancerna i jej powietrzny odpowiednik – bombowce nurkujące – dominowały na początku II wojny światowej, ale wkrótce pojawiły się nowe rodzaje broni, które miały powstrzymać Blitzkrieg: miny przeciwczołgowe oraz kumulacyjne pociski rakietowe i artyleryjskie.
Jednym z rodzajów broni, który odmienił oblicze wojny był ogień grecki. W wiekach: VII, VIII i IX stanowił on najgroźniejszą broń marynarki wojennej. Potem zaginął w mrokach dziejów. Jednak właśnie dzięki niemu ocalało Cesarstwo Bizantyjskie, co miało istotny wpływ na historię Europy i świata.
Większość rodzajów broni, które zmieniły sposób prowadzenia wojny, stosowano przez dłuższy czas. Jedna z nich została użyta tylko dwukrotnie, ale na długi czas zmieniła sposób myślenia o wojnie i jej prowadzeniu. Trudno przewidzieć, czy odstraszające działanie broni jądrowej się utrzyma. Wielu jednak ma taką nadzieję.
Tak jak w mojej poprzedniej książce, 50 bitew, które zmieniły świat, starałem się przyjrzeć z bliska najważniejszym starciom wojskowym w historii, ta książka analizuje 50 rodzajów broni, które zmieniły sposób prowadzenia wojny. Każdy z jej rozdziałów opowiada i wyjaśnia, w jaki sposób dany typ oręża zmienił technikę prowadzenia wojny, zazwyczaj ukazując, jak stosowano go w bitwie. Znajdują się tam również przystępne opisy działania prezentowanej broni. Nowe uzbrojenie przedstawione jest w porządku mniej więcej chronologicznym – mniej więcej, ponieważ w wielu przypadkach trudno określić, kiedy dokładnie zaczęto jakiejś broni używać. O ile bowiem w przypadku czołgów można ustalić, że po raz pierwszy posłużono się nimi 13 września 1916 roku, o tyle jeśli chodzi o łuk i strzały, da się jedynie stwierdzić, że używano ich już 9000 lat przed naszą erą, a prawdopodobnie wynaleziono je wiele tysięcy lat wcześniej. Zresztą nawet z czołgami sprawa nie jest taka prosta. Należą one do szerszej kategorii pojazdów opancerzonych, choć niewątpliwie są najbardziej śmiercionośne spośród nich. Otóż pojazdy opancerzone pojawiły się już podczas wojen husyckich w XV wieku, jeśli nie wcześniej. Kiedy jednak będziemy omawiać pojazdy opancerzone, zaczniemy od I wojny światowej, ponieważ właśnie wtedy zaczęły mieć one trwały wpływ na sposób prowadzenia wojny. To samo dotyczy opancerzonych okrętów, którymi po raz pierwszy posłużył się koreański admirał Yi Sun Shin w 1592 roku. Opancerzone okręty admirała powstrzymały japońską inwazję, później jednak nie odegrały roli w historii wojen. Tak więc o pancernych okrętach – do których zaliczają się krążowniki, pancerniki i lotniskowce – będziemy mówić, opisując epokę, kiedy to C.S.S. „Virginia” oraz U.S.S. „Monitor” dokonały przewrotu w sposobie prowadzenia wojen morskich. Pięćdziesiąt rodzajów broni dobrano właśnie pod względem ich wpływu na oblicze wojny. Na przykład pojawia się wśród nich rewolwer, pominięto natomiast pistolet samopowtarzalny, choć większość współczesnych użytkowników broni ręcznej zgadza się co do tego, że jest to broń skuteczniejsza. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, iż rewolwer na zawsze zmienił sposób prowadzenia działań bojowych kawalerii, tymczasem gdy pistolet samopowtarzalny wszedł do użytku, sama kawaleria była już przestarzałym rodzajem broni.
Na końcu książki zamieściłem „listę honorową” rodzajów broni, które nie znalazły się w doborowym gronie 50 najważniejszych, wraz z wyjaśnieniem, dlaczego je pominąłem.