Miłosna mowa kwiatów

Wstęp
Ta urzekająca książka zgłębia Mowę Kwiatów (Lingua Flora). Przedstawia zbiór znakomitych XIX-wiecznych akwarel z The Book of Memory (Księgi pamięci), autorstwa Fanny Robinson (1802–1872), malarki amatorki i wielbicielki kwiatów. Jej przepiękne obrazy ujawniają subtelny szyfr zawarty w kwiatach. Patrząc na te akwarele, spróbujmy i my rozszyfrować ich znaczenia i na podstawie opisów  XIX-wiecznych znawców mowy kwiatów odkryć, co mówią i jakie uczucia przekazują. A z ich lekkością i wdziękiem będą współgrać słowa poetów i pisarzy, filozofów i artystów, głosy mądrości ludowej i fascynujące ciekawostki o każdym z kwiatów.
Główną część książki uzupełniają obrazy stworzone przez innych XIX-wiecznych artystów i opisy, które odsłaniają wpływ, znaczenie i symbolikę kwiatów na przestrzeni dziejów.
Nie wiadomo dokładnie, jak długo powstawała The Book of ­Memory. Trwało to wiele lat, ale Fanny jeszcze po czterdziestce pracowała nad wytwornymi interpretacjami artystycznymi – tajemnicą pozostaje, czy miała to być pamiątka, czy podarunek dla nieznanego odbiorcy. Kiedy Fanny tworzyła swoje dzieło, rysowanie i malowanie stanowiły część wykształcenia dziewcząt z klasy średniej, a botanikę uważano za „rozrywkę dla dam”. Właśnie kobiety – i dla kobiet – napisały wiele poradników o kwiatach polnych i roślinach ogrodowych.
Obrazy Fanny uchwyciły cały romantyzm dawno minionej epoki, kiedy to kwiaty były ważnym sposobem rozmowy o miłości czy przyjaźni.
Gorliwe przyzwoitki, zakazy rodziny albo przynależność do służby ściskały żelaznym gorsetem życie emocjonalne tak samo, jak fiszbiny talię! Kwiaty służyły do przekazywania wiadomości w najbardziej czarujący sposób, a gdy urosły do rangi szczegółowo skodyfikowanej mowy kwiatów, stały się pomocą dla zakochanych próbujących okazać uczucie bez przekraczania norm zachowań.
Znaczenia symboliczne od dawna były związane z kwiatami – w religii, heraldyce, malarstwie, lite­raturze i życiu codziennym. Irys i lilia pojawiają się już we wczesnych obrazach Maryi Dziewicy jako symbol jej czystości. Skojarzenie narcyza z egotyzmem, a hiacynta ze smutkiem wywodzi się z mitologii greckiej. Znaczeniami kwiatów przepojona jest tradycja ludowa, przypowieści biblijne i dzieła Szekspira. Czerwona i biała róża były godłami Anglików walczących w XV-wiecznej Wojnie Dwóch Róż, a w tym samym czasie, w wiekach średnich, ogrody tworzono po to, żeby odzwierciedlić symbolikę kwiatów. Tę praktykę kontynuowano w epoce renesansu i w sztuce religijnej.
We wczesnych latach XVIII wieku na scenę weszła lady Mary Wortley Montague, żona brytyjskiego ambasadora w Konstantynopolu. Przeniknęła do haremu sułtana i odsłoniła turecką tajną mowę kwiatów. Piękne kwiecie od dawna niosło romantyczną symbolikę Wschodu, ale od tamtej chwili przyjaciele i zakochani na Zachodzie zaczęli przesyłać sobie sekretne wiadomości głównie za pomocą kwiatów, a także traw, ziół, drzewek i owoców. Lingua Flora rozwinęła się w bogaty język.
Każdy kwiat miał swoiste znaczenie, podyktowane jego odmianą, kolorem, umiejscowieniem: w butonierkach, wiązankach czy w bukietach. W ten sposób przekazywano zrozumiałe znaki. Osoba, która je nadawała, mogła iść w konkury, odrzucać zalotnika, wyrażać uwielbienie, przyjaźń, zgryzotę lub rozczarowanie. Każdy subtelny odcień uczucia mógł być wyrażony, gdy do precyzyjnego ułożenia (i kolejności) kwiatów dodano zwięzłe detale. Nachylenie kwiecia i to, czy nosiło się je we włosach, w butonierce, czy przypinano jako bukiecik do sukienki, niosło konkretne znaczenia. Bukiet przewiązany wstążką w lewą stronę wskazywał, że kwiaty mówią coś o nadawcy, wstążka zawiązana w prawo oznaczała, że przekaz odnosi się do odbiorcy. Łodyga do góry sugerowała, że intencja jest odwrotna. Usunięcie kolców mówiło, że „na wszystko można mieć nadzieję”, zaś usunięcie liści, że „wszystkiego należy się obawiać”.
Działo się to w czasach, kiedy obfitość kwiatów przystrajała także ubrania, kapelusze, biżuterię, porcelanę i domowe meble. Symbolika stawała się coraz bardziej złożona, więc pisano poradniki – często publikowane anonimowo. Znajdziemy wśród nich Le Language des Fleurs (Mowa kwiatów) autorstwa Charlotte de la Tour, wydany we Francji w 1818 roku. Ogromny sukces odniosło angielskie tłumaczenie z 1834 roku, a w ślad za nim ukazało się wiele tytułów, między innymi Language of Flowers (Mowa kwiatów) Kate Greenaways z 1884 roku. Wielebny Robert Tyas, autor kilku książek botanicznych dla dzieci, opublikował w 1842 roku The Sentiment of Flowers (Nastroje kwiatów) i Language of Flora (Mowa flory), a w 1845 roku The Handbook of the Language and Sentiment of Flowers (Podręcznik języka i nastrojów kwiatów). W 1847 roku ukazał się The Poetical Language of Flowers (Poetycki język kwiatów) Thomasa Millera, a w 1856 roku Illustrated Language of Flowers (Ilustrowany język kwiatów) Anny Christian Burke. W każdej z tych pozycji można znaleźć kwietne porady, zarówno związane z porą roku, jak i nieusystematyzowane, dla tych, którzy chcieli przesłać zawoalowaną wiadomość. Jeśli niektóre znaczenia wydają się dziwne, trzeba pamiętać, że czerpią z oryginalnych źródeł w innych językach (szczególnie z francuskiego), w których nazwy kwiatów przekazują zupełnie inne przesłanie! Co więcej, pruderyjni angielscy tłumacze osłabiali wszelkie znaczenia erotyczne – na przykład sprowadzając „czystą rozkosz” heliotropu do mniej sugestywnego „oddania”.
Mowa kwiatów przetrwała, aczkolwiek czasem odbiorcy nieświadomi są jej szczególnej subtelności i zalet! Świeża pikanteria portretów kwiatów z tej książki i delikatne uczucia w nich zawarte nadal zachwycają, mimo że minęło ponad 100 lat od ich powstania. Oby to dalej trwało – zarówno ze względu na nie same, jak i dlatego, że zatrzymały minione czasy i tak słodko wyrażają fascynujący zbiór uczuć. Od tradycji otomańskich, poprzez wieki średnie, styl Szekspira i francuski romantyzm, symbolika kwiatów ubarwiała nasze życie i dawała natchnienie poetom. A teraz dowiedzmy się czegoś więcej o tej spuściźnie. Jest tyle fascynujących faktów dotyczących kwiatów, uczuć, które one wyrażają i związanych z nimi tradycji. Przed nami wyprawa w głąb bujności natury – zarówno w kwiatach, jak i w naszych sercach.